Niet onschuldig, maar berekenend: de ware aard van Musk zijn groet

Net zoals zovelen voelde ik een oprechte woede opkomen bij het zien van Musk en zijn Nazigroet. Nee, niet dat modieuze, geschokte of teleurgestelde gedoe waar je tegenwoordig mee wordt doodgegooid, maar gewoon pure, ouderwetse woede. Het ging me niet eens zozeer om die groet zelf – dat gebaar is immers al door de geschiedenis en gezond verstand veroordeeld – maar om wat erachter school. Een mentaliteit, een houding die ver beneden alle waardigheid ligt.

Sommigen zagen in dat moment een bekentenis, alsof Musk eindelijk zijn ware aard als fascist toonde. Maar wie goed had opgelet, wist allang beter. Dit is dezelfde man die met een glimlach steun heeft verleend aan diverse extreemrechtse bewegingen in Europa. Geen plotselinge onthulling, maar een patroon.

Armanda Marcotte verwoordde het principe waar ik ook aan moest denken, in een rake observatie over dat zogenaamde OK-gebaar: “The OK sign was just the most prominent version of fascist peekaboo, but there are plenty of other ways the far-right trolls progressives with coded language, only to declare innocence and feign outrage when called out on it.”

Het is een spelletje geworden, een strategie van de tijdgeest. Een cynisch 'owning the libs', zoals ze dat zo modern noemen. Maar laten we wel wezen: het gaat niet om een grap, en ook niet om onschuldige provocatie. Het is bewust geladen, een giftig signaal verpakt in zogenaamd onschuldige scherts. En wie dat wegwuift, kijkt niet verder dan z’n neus lang is.

Zij herkent hetzelfde patroon in Musk's Nazigroet, al noemt ze deze minder effectief. De gaslighting heeft minder impact, omdat het moeilijker is om te beweren dat de progressieven – die regelmatig denigrerend 'shitlibs' worden genoemd – spoken zien. Maar er speelt hier een andere dynamiek, eentje die niets met subtiliteit te maken heeft.

Die groet bij de inauguratie had namelijk een ander doel: het trollen dat normaal op internet plaatsvindt, werd hier in het volle daglicht gespeeld. Musk wist precies wat hij deed. Hij wist ook dat hij niet gecanceld zou worden, simpelweg omdat de gevestigde orde hem steunt. Wat hij eigenlijk communiceerde, was een schaamteloze provocatie: "Wat wil je doen, Shitlib? Kom maar op! Wil je de CIA inschakelen? Prima, die staan toch aan mijn kant. Machteloos ben je, hè? Denk je echt dat je mij kunt cancelen? Zelfs Steve Bannon kreeg dat niet voor elkaar, en ik heb z’n toko gewoon zonder toestemming ingepikt. De nieuwe Soros en Genghis Khan? Dat ben ik! Zie je dat niet?"

Musk blies niet op een subtiel hondenfluitje – hij blies op een sjofar, luid en duidelijk, zodat iedereen het kon horen. Iedereen die bereid was om te luisteren, kon de boodschap begrijpen: kijk hoe machtig ik ben. En het ergste? Voor degenen die niet wilden luisteren, bleef hij het zielige slachtoffer. De autist die zogenaamd niets begrijpt, maar tegelijkertijd wel de rijkste man ter wereld is. Ja, hij heeft die positie deels bereikt dankzij een gouden kruiwagen, maar laten we eerlijk zijn: zelfs met zo’n kruiwagen bereikt bijna niemand zo’n hoogte.

En dát spel, die dubbele boodschap, is waar het werkelijk om draait. Musk speelt het als een meester, en terwijl velen zich blindstaren op zijn zogenaamde onschuld, toont hij aan hoe machteloos de tegenstanders werkelijk zijn. Een groteske, schaamteloze vertoning – precies zoals hij het bedoelde.

Hoewel er zeker vooruitgang is geboekt en factcheckers tegenwoordig effectiever lijken te werken, ben ik ervan overtuigd dat Musk zijn doel toch bereikt heeft. Het verschil zit hem in de aanpak. Waar factcheckers vroeger elke losse scheet nauwgezet onder de loep namen – denk aan de periode van het OK-gebaar – hebben ze nu ingezien dat het soms veel effectiever is om naar het bredere patroon te kijken. En precies dat patroon maakt bij Musk alles duidelijk.

In plaats van verstrikt te raken in eindeloze discussies over de precieze betekenis van één enkel gebaar, kon men dit keer simpelweg Musk’s geschiedenis onder de loep nemen. Wat zegt zijn gedrag tot nu toe? Welke signalen heeft hij in het verleden afgegeven? Dat waren de vragen die nu gesteld werden. En daaruit bleek dat deze groet niet op zichzelf stond, maar naadloos paste in een langer verhaal.

Toch heeft Musk op zijn manier gewonnen. Want door het spel op deze manier te spelen, heeft hij laten zien dat de factcheckers, hoe scherp ook, altijd een stap achter de feiten aanlopen. Hij bepaalt de toon, zij reageren. En zolang dat zo blijft, blijft hij de touwtjes stevig in handen houden. Een overwinning, misschien niet op papier, maar zeker wel in de praktijk.

Wat Elon Musk doet, brengt mij onwillekeurig terug naar een legendarische uitspraak van Donald Trump. Op een koude januaridag in 2016, tijdens een campagnebijeenkomst in het Amerikaanse Sioux Center, sprak Trump met zijn kenmerkende bravoure: "I could stand in the middle of Fifth Avenue and shoot somebody, and I wouldn't lose any voters." Het was een uitspraak die verbijstering opriep. De onwankelbare loyaliteit van zijn achterban werd duidelijk. Zo’n loyaliteit dat kwaad aangericht kan worden door mensen laat zien hoe fascisme tot stand kwam. Dat was niet slechts het de groet.